ﺩﯨﻨﻨﻰ ﭼﯘﺷﻪﻧﭽﻪ ( dinni chushnche)

ﺩﯨﻦ-ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻨﯩﯔ ﺋﻮﺯﯨﺪﯨﻜﻰ ﻣﻪﻟﯘﻡ ﺑﯩﺮ ﺋﯩﺘﯩﻘﺎﺩ، ﺋﯩﺸﻪﻧﭽﯩﮕﻪ ﺋﺎﺳﺎﺳﻪﻥ ﺗﯘﺗﯘﭖ ﻣﺎﯕﻐﺎﻥ ﺗﯘﺭﻣﯘﺵ ﻳﻮﻟﯩﺪﯗﺭ. ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻨﯩﯔ ﺋﻮﺯﻯ ﺋﯩﺸﻪنگەن ﻧﻪﺭﺳﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺋﻮﺧﺸﯩﻤﺎﺳﻠﯩﻘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ، ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﺑﯩﺮ ﺋﻮﻱ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ، ﺋﻮﺧﺸﯩﻤﯩﻐﺎﻥ ﺧﺎﺭﺍﻛﺘﯩﺮ ﯞﻩ ﺗﯘﺭﻣﯘﺵ ﺋﻮﺳﻠﯘﺑﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﺎﺷﺎﻳﺪﯗ.

ﺩﯨﻦ ﺩﯨﮕﻪﻥ ﺳﻮﺯﻧﻰ " ﺋﯩﺘﯩﻘﺎﺕ" ﻳﺎﻛﻰ " ﺋﯩﺸﻪﻧﭻ" ﺩﯨﮕﻪﻥ ﺳﻮﺯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﻟﻤﺎﺷﺘﯘﺭﯗﺵ ﺗﺎﻣﺎﻣﻪﻥ ﻣﯘﻣﻜﯩﻦ

ﺩﯨﻦ- ﭘﯘﺗﻜﯘﻝ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﯩﻴﻪﺕ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﺳﺎﺳﻠﯩﻖ ﺳﻪﯞﻩﭘﭽﯩﺴﯩﺪﯗﺭ. ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻨﯩﯔ ﺋﻮﺯﻯ ﺋﯩﺸﻪنگەن ﻧﻪﺭﺳﯩﮕﻪ ﺋﯩﺮﯨﺸﯩﺶ ﻳﻮﻟﯩﺪﺍ ﺗﯩﺮﯨﺸﯩﺶ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺴﯩﺪﻩ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﯩﻴﻪﺕ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﺪﺍ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ﯞﻩ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺕ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ.ﺋﻪﻣﻤﺎ ﺋﻮﺧﺸﯩﻤﯩﻐﺎﻥ ﺋﯩﺘﻘﺎﺩﻻﺭﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮﻻ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ ﻣﻪﯞﺟﯘﺕ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺗﯘﺭﯨﺸﻰ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﯩﻴﻪﺕ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﺪﯨﻜﻰ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻗﺎﻧﻠﯩﻖ ﯞﻩﻗﻪﻟﻪﺭﻧﻰ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﻛﻪﻟﺘﯘﺭﮔﻪﻥ.

ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﺋﯩﻴﺘﯩﻠﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻥ ﺋﯩﺘﯩﻘﺎﺩ ﻗﺎﻧﺪﺍﻗﺘﯘﺭ ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﯨﻜﻰ ﺗﻮﺕ ﭼﻮﯓ ﺩﯨﻦ(ﺋﯩﺴﻠﺎﻡ ﺩﯨﻨﻰ، ﺧﯩﺮﯨﺴﺘﯩﻴﺎﻥ ﺩﯨﻨﻰ، ﻳﻪﮪﯘﺩﻯ ﺩﯨﻨﻰ ﯞﻩ ﺑﯘﺩﺩﺍ ﺩﯨﻨﻰ)ﻏﯩﻠﺎ ﻗﺎﺭﯨﺘﯩﻠﻐﺎﻥ ﺋﻪﻣﻪﺱ...

ﻳﯘﻗﯘﺭﯨﺪﺍ ﺋﯩﻴﺘﯩﭗ ﺋﻮﺗﻜﻪﻧﺪﻩﻙ " ﺩﯨﻦ" - ﺋﯩﺸﯩﻨﯩﺶ، ﺋﯩﺘﯩﻘﺎﺕ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺩﯨﮕﻪﻥ ﻣﻪﻧﺎﻻﺭﻧﻰ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﻪﻳﺪﯗ. ﺩﯨﻨﻨﯩﯔ "ﺩﯨﻦ" ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺗﯘﺭﯨﺸﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﺳﺎﺳﻰ ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺗﺘﯘﺭ. ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺕ ﺋﻪﺭﻩﭘﭽﻪ ﺳﻮﺯ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﻟﻮﻏﻪﺕ ﻣﻪﻧﯩﺴﻰ " ﺑﯩﺮ ﻧﻪﺭﺳﯩﻨﻰ ﮪﻪﺩﺩﯨﺪﯨﻦ ﺯﯨﻴﺎﺩﻩ ﻳﺎﺧﺸﻰ ﻛﻮﺭﯗﺵ"، " ﺗﻪﺷﻨﺎﻟﯩﻖ"، " ﻗﯩﺰﯨﻘﯩﺶ" ﺩﯨﮕﻪﻧﻠﻪﺭﻧﻰ ﺑﯩﻠﺪﯗﺭﯨﺪﯗ. ﺋﯘﻧﺪﺍﻕ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﯩﻜﻪﻥ ﺋﺎﺩﻩﻡ ﺋﻮﺯﯨﻨﯩﯔ ﺯﯨﻴﺎﺩﻩ ﻳﺎﺧﺸﻰ ﻛﻮﺭﮔﻪﻥ ﻧﻪﺭﺳﯩﺴﯩﮕﻪ ﺋﻪﻣﻪﻟﯩﻴﻪﺗﺘﻪ ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺕ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ. ﻣﺎﻧﺎ ﺑﯘ ﻛﯘﭼﻠﯘﻙ ﻳﺎﺧﺸﻰ ﻛﻮﺭﯗﺵ ﻳﺎﺧﺸﻰ ﻛﻮﺭﮔﯘﭼﯩﻨﻰ ﻳﺎﺧﺸﻰ ﻛﻮﺭﮔﻪﻥ ﺋﻮﺑﯩﻜﺘﯩﻐﺎ ﺋﯩﺮﯨﺸﯩﺶ ﺋﯘﭼﯘﻥ ﻗﻮﺭﺑﺎﻧﻠﯩﻖ ﺑﯩﺮﯨﺸﻜﻪ ، ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﯘﭼﯘﻥ ﺗﯩﺮﯨﺸﯩﺸﻘﺎ ﻣﻪﺟﺒﯘﺭ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﻣﺎﻧﺎ ﺑﯘ ﺋﺎﺩﻩﻡ ﺗﻪﺑﯩﺌﯩﺘﯩﺪﯗﺭ. ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﺗﻪﺑﯩﺌﻪﺗﺘﯩﻦ ﺧﺎﻟﻰ ﺑﯩﺮﻣﯘ ﺋﯩﻨﺴﺎﻥ ﻣﻪﯞﺟﯘﺕ ﺋﻪﻣﻪﺱ. ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻨﯩﯔ ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﺗﻪﺑﯩﺌﯩﺘﻰ ﺋﻪﺭﻩﺏ ﺗﯩﻠﯩﺪﺍ " ﻓﯩﺘﺮﺍ" ﺩﻩﭖ ﺋﺎﺗﯩﻠﯩﺪﯗ.

ﭘﯘﺗﻜﯘﻝ ﻛﺎﺋﯩﻨﺎﺗﻨﯩﯔ ﻳﺎﺭﺍﺗﻘﻮﭼﯩﺴﻰ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻨﯩﯔ ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﻳﺎﺧﺸﻰ ﻛﻮﺭﯗﺵ ﺗﻪﺑﯩﺌﯩﺘﯩﻨﻰ ﺗﻮﻏﺮﺍ ﻳﻮﻝ ﺑﯩﻠﻪﻥ. ﻳﺎﺭﯨﺘﯩﻠﯩﺶ ﻣﻪﺧﺴﯩﺘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻗﺎﻧﺪﯗﺭﯨﺸﻰ ﺋﯘﭼﯘﻥ، ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﯩﻴﻪﺗﻜﻪ ﺋﻮﺯﯨﻨﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﯨﻦ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﺎﮔﺎﮪﻠﺎﻧﺪﯗﺭﻏﯘﭼﯩﻠﺎﺭﻧﻰ( ﺋﻪﻟﭽﯩﻠﻪﺭﻧﻰ) ﺋﻪﯞﻩﺗﯩﺶ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺑﺎﺷﻘﯩﻨﻰ ﺋﻪﻣﻪﺱ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﺋﯘﻻﺭﻧﻰ ﻳﺎﺭﺍﺗﻘﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺧﯘﺩﺍ(ﺋﺎﻟﻠﺎﮪ) ﻧﻰ ﻳﺎﺧﺸﻰ ﻛﻮﺭﯗﺷﻨﻰ ﺑﯩﻠﺪﯗﺭﮔﻪﻥ. ﺑﯘ ﺋﻪﯞﻩﺗﻠﯩﮕﻪﻥ ﺋﻪﻟﭽﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔﺳﺎﻧﻰ ﺟﻪﻣﯩﻲ120ﻣﯩﯔ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺗﯘﻧﺠﯩﺴﻰ ﻧﻮﮪ ﺋﻪﻟﻪﻳﮭﯩﺴﺴﺎﻻﻡ ﺑﻮﻟﺴﺎ، ﺋﻪﯓ ﺋﺎﺧﯩﺮﻗﯩﺴﻰ ﻣﯘﮪﻪﻣﻤﻪﺩ ﺋﻪﻟﻪﻳﮭﯩﺴﺴﺎﻻﻡ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ

ﭘﻪﻳﻐﻪﻣﺒﻪﺭﻟﻪﺭ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﯩﻴﻪﺗﻜﻪ ﻳﯩﯖﻰ ﺑﯩﺮ ﻳﺎﺷﺎﺵ ﻳﻮﻟﯩﻨﻰ ﺋﯩﻠﯩﭗ ﻛﯩﻠﯩﭗ ، ﮪﻪﺭ ﺯﺍﻣﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺟﺎﮪﯩﻠﯩﻴﻪﺗﻜﻪ ﺧﺎﺗﯩﻤﻪ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ. ﺋﯘﻧﯘﺗﻤﺎﺳﻠﯩﻖ ﻛﯩﺮﻩﻛﻜﻰ، ﮪﻪﻣﻤﻪ ﭘﻪﻳﻐﻪﻣﺒﻪﺭ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﺑﯩﺮ ﻳﺎﺷﺎﺵ ﻳﻮﻟﻰ(ﺩﯨﻦ) ﻧﻰ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻠﺎﺭ ﺋﺎﺭﺳﯩﺪﺍ ﺗﺎﺭﻗﯩﺘﯩﺸﻘﺎ ﺑﯘﻳﺮﯗﻟﻐﺎﻥ. ﺋﯘ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ ﺑﯩﺮ ﻳﺎﺭﺍﺗﻘﯘﭼﯩﻐﺎ ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺕ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯩﯖﻐﺎ ﮪﯩﭻ ﻧﻪﺭﺳﯩﻨﻰ ﺷﯩﺮﯨﻚ ﻛﻪﻟﺘﯘﺭﻣﻪﺳﻠﯩﻚ( ﻳﻪﻧﻰ ﺋﯘﻧﯩﯖﻐﺎ ﻗﻮﺷﯘﭖ ﮪﯩﭻ ﻧﻪﺭﺳﯩﮕﻪ ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺕ ﻗﯩﻠﻤﺎﺳﻠﯩﻖ). ﮪﻪﺭ ﻗﯩﺘﯩﻤﺪﺍ ﭘﻪﻳﻐﻪﻣﺒﻪﺭﻟﻪﺭ ﺑﯘ ﺋﯩﺘﯩﻘﺎﺗﻨﻰ ﺋﯩﻠﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﺪﻩ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻠﺎﺭ ﺑﯩﺮ ﻣﻪﺯﮔﯩﻞ ﺋﻮﺗﮕﻪﻧﺪﯨﻦ ﻛﯩﻴﯩﻦ ﺋﯩﺰﯨﭗ ، ﺋﺎﻟﻠﺎﮪﻘﺎ( ﮪﻪﻕ ﻳﺎﺭﺍﺗﻘﯘﭼﯩﻐﺎ) ﺷﯩﺮﯨﻚ ﻛﻪﻟﺘﯘﺭﮔﻪﻥ. ﺧﯘﺩﺩﻯ ﺋﯩﻴﺴﺎ ﺋﯩﺒﯩﻦ ﻣﻪﺭﻳﻪﻡ (ﺋﻪﻟﻪﻳﮭﯩﺴﺴﺎﻻﻡ) ﻧﯩﯔ ﺋﻪﮔﻪﺷﮕﯘﭼﯩﻠﯩﺮﻯ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺩﯨﻦ ﻛﯩﻴﯩﻦ ﺋﯩﻴﺴﺎ ﺋﻪﻟﻪﻳﮭﯩﺴﺴﺎﻻﻣﻨﻰ ﺧﯘﺩﺍﻧﯩﯔ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﺩﻩﭖ ﺋﯩﺘﯩﻘﺎﺩﻯ ﺯﻭﺭ ﺧﺎﺗﺎﻟﯩﻖ ﺳﺎﺩﯨﺮ ﻗﯩﻠﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺋﯘﭼﯘﻥ ، ﺋﺎﻟﻠﺎﮪ ﻳﻪﻧﻪ ﺋﻮﺯﯨﻨﯩﯔ ﺑﻪﻧﺪﯨﻠﯩﺮﯨﮕﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺯﯨﻴﺎﺩﻩ ﻛﻮﻳﯘﻣﭽﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ، ﺋﺎﻟﻪﻣﻠﻪﺭﮔﻪ ﺭﻩﮪﻤﻪﺕ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ، ﭘﻪﻳﻐﻪﻣﺒﻪﺭﻟﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﯓ ﺋﺎﺧﯩﺮﻗﯩﺴﻰ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻣﯘﮪﻪﻣﻤﻪﺩ ﺋﻪﻟﻪﻳﮭﯩﺴﺴﺎﻻﻣﻨﻰ ﺋﻪﻟﭽﻰ ﻗﯩﻠﯩﭗ ، ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﯩﻴﻪﺗﻜﻪ ﺋﻪﯞﻩﺗﺘﻰ.

ﻣﺎﻧﺎ ﺑﯘ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﯩﻴﻪﺕ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻨﯩﯔ ﻗﯩﺴﻘﯩﭽﻪ ﺑﺎﻳﺎﻧﻰ. ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﯩﻴﻪﺕ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﺪﺍ ﻳﯘﺯﺑﻪﺭﮔﻪﻥ ﺑﺎﺭﯨﻠﯩﻖ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻠﻪﺭ ، ﺋﯘﺭﯗﺷﻠﺎﺭ ﻣﺎﻧﺎ ﺑﯘ ﻗﯩﺴﻘﯩﻐﯩﻨﻪ ﺗﺎﺭﯨﺨﻨﯩﯔ ﺋﺎﺭﺳﯩﻐﺎ ﻳﻮﺷﯘﺭﯗﻧﻐﺎﻥ. ﺋﺎﺷﯘ ﺑﯩﺰﻧﻰ ﻳﺎﺭﺍﺗﻘﺎﻥ ﺭﻩﺑﺒﯩﻤﯩﺰ ﺑﯩﺰﻧﯩﯔ ﺋﯘ ﺧﺎﻟﯩﻐﺎﻥ ﻳﻮﻟﺪﺍ ﺑﻮﻟﯩﺸﯩﻤﯩﺰﻏﺎ ﻧﯩﺴﯩﭗ ﻗﯩﻠﺴﯘﻥ.

" ﻣﻪﻥ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻠﺎﺭ ﯞﻩ ﺟﯩﻨﻠﺎﺭﻧﻰ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﻣﺎﯕﺎ ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺕ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺋﯘﭼﯘﻧﻠﺎ ﻳﺎﺭﺍﺗﺘﯩﻢ".( ﺳﯘﺭﻩ ﺯﺍﺭﯨﻴﺎﺕ،56-ﺋﺎﻳﻪﺕ)

.

Din-insanning ozidiki melum bir itiqad, ishenchige asasen tutup mangghan turmush yolidur. insanning ozi ishengen nersisining oxshimasliqi bilen, oxshash bir oy ichide bolsimu, oxshimighan xaraktir we turmush oslubi bilen yashaydu. Din digen sozni " itiqat" yaki " ishench" digen soz bilen almashturush tamamen mumkin. Din- putkul insaniyet tarixining asasliq sewepchisidur. Insanning ozi ishengen nersige irishish yolida tirishish netijiside insaniyet tarixida medeniyet we tereqqiyat barliqqa kelgen.Emma oxshimighan itqadlarning birla waqitta mewjut bolup turishi insaniyet tarixidiki nurghun qanliq weqelerni barliqqa kelturgen. Bu yerde iytiliwatqan itiqad qandaqtur dunyadiki tot chong din(islam dini, xiristiyan dini, yehudi dini we budda dini)ghila qaritilghan emes.

Yuqurida iytip otkendek " Din" - ishinish, itiqat qilish digen menalarni ipadileydu. Dinning "Din" bolup turishining asasi Ibadettur. Ibadet erepche soz bolup, loghet menisi " bir nersini heddidin ziyade yaxshi korush", " teshnaliq", " qiziqish" digenlerni bilduridu. undaq bolghan iken adem ozining ziyade yaxshi korgen nersisige emeliyette ibadet qilghan bolidu. Mana bu kuchluk yaxshi korush yaxshi korguchini yaxshi korgen obiktigha irishish uchun qorbanliq birishke , uning uchun tirishishqa mejbur qilidu. mana bu adem tebiitidur. Bu xil tebiettin xali birmu insan mewjut emes. Insanning bu xil tebiiti ereb tilida " Fitra" dep atilidu.

Putkul kainatning yaratqochisi insanning bu xil yaxshi korush tebiitini toghra yol bilen. yaritilish mexsiti bilen qandurishi uchun, insaniyetke ozining ichidin bolghan agahlandurghuchilarni( elchilerni) ewetish bilen ularning bashqini emes peqet ularni yaratqan bir xuda(Allah) ni yaxshi korushni bildurgen. Bu ewetligen alchilerning sani jemi 120ming bolup, tunjisi Noh eleyhissalam bolsa, eng axirqisi Muhemmed eleyhissalam bolghan. Peyghemberler insaniyetke yingi bir yashash yolini ilip kilip , her zamandiki jahiliyetke xatime bergen. unutmasliq kirekki, hemme peyghember oxshash bir yashash yoli(Din) ni insanlar arsida tarqitishqa buyrulghan. u bolsimu bir yaratquchigha ibadet qilish we uninggha hich nersini shirik kelturmeslik( yeni uninggha qoshup hich nersige ibadet qilmasliq). Her qitimda peyghemberler bu itiqatni ilip kelgende insanlar bir mezgil otgendin kiyin izip , Allahqa( heq yaratquchigha) shirik kelturgen. xuddi Iysa ibin meryem ( eleyhissalam) ning egeshguchiliri uning din kiyin Iysa eleyhissalamni xudaning oghli dep itiqadi zor xataliq sadir qilghanliqi uchun , Allah yene ozining bendilirige bolghan ziyade koyumchanliqi bilen , alemlerge rehmet bolghan , peyghemberlerning eng axirqisi bolghan Muhemmed eleyhissalamni elchi qilip , insaniyetke ewetti.

mana bu insaniyet tarixining qisqiche bayani. insaniyet tarixida yuzbergen bariliq medeniyetler , urushlar mana bu qisqighine tarixning arsigha yoshurunghan. Ashu bizni yaratqan rebbimiz bizning u xalighan yolda bolishimizgha nisip qilsun.

" Men insanlar we jinlarni peqet manga ibadet qilish uchun yarattim" ( Sure Zeriyat, 56- ayet).