Balilar parawanliq ornidiki milliy kemsitish

RFA Photo
Süret, kochida yürgen namelum ikki uyghur yash ösmür.
Muxbirimiz mihriban

2009-04-20

Yéqindin buyan uyghur élidiki balilar parawanliq ornigha élip kéliniwatqan, yétim qalghan uyghur balilirining isim - Familisini xitaychigha özgertish, ulargha choshqa göshi qatarliq musulmanche bolmighan yémekliklerni yigüzüsh, ata - Anisi bolupmu siyasi sewebler bilen türmige kirip kétip, yétim qalghan balilarning téximu éghir xorluqlargha uchrawatqanlighi heqqide inkaslar meydangha chiqmaqta.

Ürümchi sheherlik balilar parawanliq orni, eslidiki " ürümchi dariltam " ( 1947 - Yili qurulghan ) asasida qurulghan bolup, 1985 - Yilghiche sanatoriye namida ige - Chaqisiz qalghan qérilar, yétim balilar, we nérwa késellerge xizmet qilip kelgen. 1985 - Yili sanatoriyining ismi " ürümchi sheherlik balilar parawanliq orni" dep özgertilgen.Hazir bu orun yerlik xelq hökümitining maliyisige hem xelqtin kelgen iane pulgha tayinip, ürümchi shehirini asas qilghan halda türlük sewebler bilen ige - Chaqisiz qalghan yétim balilar, we zéhni ajiz balilar üchün mulazimet qilidu. Mezkur balilar parawanliq orni ürümchining gherbiy shimali qismidiki, diyopo yézisining kichik diyopu kentige jaylashqan bolup, uyghur aptonom rayonining merkizi bolghan ürümchi shehiride qurulghan bu balilar parawanliq ornining 67 xizmetchisi bar bolup, bularning ichide peqet 3 uyghur, 1 qazaq xizmetchi barliqi melum. Bu yerde texminen 350 etrapidiki yétim balilar turuwatqan bolup, yétim balilarning ichide aran 30 etrapida uyghur bala, ular omumi yétim balilar sanining texminen 10% ni igileydu. Bu uyghur balilirining köpchiliki ata - Anisi her xil siyasiy sewebler tüpeylidin, türmige kirip ketken siyasiy jinayetchiler we ata - Anisi ajriship kétip béqimsiz qalghan yétim balilar bolup, bu balilar bu yerge élip kelgendin kéyin, isim familisi mejburi xitayche isimgha özgertilish,choshqa göshi qatarliq musulmanche bolmighan yémekliklerni yéyishke mejburlinish, xitay aililirige bala qilip béqiwélishqa bériwétilish, boysunmighanlar éghir ten jazasi we rohi jazagha uchrash qatarliq jazalargha uchrap, insani heq - Hoquqliri éghir depsende qilinghanlighi heqqide jemiyette turluk inkaslar meydangha kelmekte. Ilgiri bu orunda 10 yildin artuq xizmet qilghan, mutellip ependi bilen amangül xanim, bu yerdiki uyghur baliliri yoluquwatqan türlük pajielik qismetlerni öz közi bilen körgen bolup, ular bu heqte inkas qildi. Mutellip ependi we amangul xanimning bayan qilishiche, bu yerge élip kélingen uyghur baliliri bu orungha kirgen künidin bashlap, isimining pütünley xitayche isim familigha özgertilip, bu balilar üchün yéngidin arxip turghuzulup, bu balilarni xitayche isim bilen atalghan. Mutellip ependi we amangül xanimning bayan qilishiche, bu orun qurulup 1998 - Yilghiche bu yerge élip kélingen yétim balilarning milliy örp - Aditi we ularning isim familisini ishlitish hoquqigha melum derijide hörmet qilinghan bolsimu, lékin 1995 - Yili zu yen ching isimlik xitay bashliq kelgendin kéyin, u yerdiki yétim balilarning milliy örp - Aditi dexli terüzge uchrashqa bashlighan. Bu yerge élip kélingen uyghur balilirining bir qismi ata - Aniliri siyasiy jinayet bilen eyiblinip, jazalanghanlarning baliliri bolup, ularning teqdiri téximu échinishliq bolghan. Amangul xanimning éytishiche, ular "siyasiy jinayetchilerning baliliri" bolghini üchün ularning bu yerdiki bashqa uyghur baliliri bilen bille oynishi, bille ghizalinishigha yol qoyulmighan, ularning uyghur terbiyichiler bilen uchrishishi, sözlishishi qattiq cheklengen.Hetta balilargha choshqa göshige oxshash musulmanche bolmighan yémekliklerni mejburi yégüzüsh, boysunmighan balilarni yalghuz öyge solap qoyush, hetta ach qoyush qatarliq jazalar bilen jazalap, bu balilarning rohiyiti we jismaniyitige éghir zerbe bérilgen. Mutellip ependining bayan qilishiche oghul balilar uyghurlarning örüp - Aditi boyiche élip bérilidighan xetnisini qilish qatarliq musulmanlargha xas sünnetlerning héchqaysidin behrimen bolalmighan. Bu yerdiki uyghur balilarning sani, omumi sanning 10% ni teshkil qilidighan bolsimu, lékin balilar tamaq yeydighan ashxanida birmu musulman ashpez bolmighan. Balilarning tamiqigha xitay balilirigha oxshash choshqa göshi qatarliqlar ishlitilgen. Amangül xanimning bayan qilishiche, bu yerge élip kélingen uyghur balilirining bir qisimi ichkiri ölkilerdiki xittaylargha bala qiliwélishqa bériwétilgen. Gerche uyghurlardin bu balilarni béqiwélish telipi qoyulghan bolsimu, emma idare xadimi "bu yerde uyghur baliliri yoq " dégen jawab bilen, bu balilarning uyghurlar teripidin béqiwélinishqa yol qoymighan.Amangul we mutellip ependining inkas qilishiche, yuqiriqilardin bashqa, nurgül xitayche ismi shintian song, méhrigül xitayche shinshui li, ekber xitayche ismi shin tang, alim xitayche ismi shintian kün qatarliq balilar béyjing, shangxey qatarliq sheherlerdiki xittaylargha béqiwélishqa bériwétilgen bolup, bu balilar parawanliq ornigha nahayiti kichik élip kélingechke ular özi heqqide héchnéme bilmeydiken.
Kélish menbiyi : http://www.rfa.org/uyghur