خىتايدا ھازىرغا قەدەر يۇشۇرۇپ كېلىۋاتكان ئاتوم تەجرىبىسىنىڭ تەسىرىگە ئۇچراشتەك ھەقاقەي بار.
شەرقى تۈركىستاننىڭ كرورەن ئەتراپىدا خىتاي كومىنىستىك پارتىيىسى 1964 يىلدىن بۇيان مەخپى ھاردا 46 قېتىم ئاتوم تەجرىبە سىنىقى ئېلىپ باردى. بۇ مەزگىل ئىچىدە ئەتراپتىكى ئائىلە ئولتۇراق رايونى ئېخىر بولغان سالامەتلىك زىيانكەشلىكىگە ۋە مۇھىت بۇلغىنىشىغا ئۇچرىغانلىقىنى ھازارغا قەدەر يۇشۇرۇپ كەلدى.
خىتاي كومىنىستىك پارتىيىسىنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى مەخپى ئۇچۇرلارغا ئاساسلانغاندا 750 مىڭ ئادەم بۇ تەجرىبىدىن زەھەرلىنىپ ئۆلگەن. خىتايدا بۇرۇن 4 مىللىيون توننا كېلىدىغان يەنى سېۋەتتە ئېلىپ بارغان پارتىلىتىش كۈچىنىڭ 10 ھەسسىگە باراۋەر كېلىدىغان چوڭ كۈلەملىك ئاتوم تەجرىبىسى ئېلىپ بارغان بولۇپ بۇنىڭ تەسىرىنىڭ كۆلىمى تەخمىنەن شەرقى كيوتو دا ئېلىپ بارغان تەجرىبىنىڭ 136 ھەسسىسسىگە باراۋەر كېلىدۇ. بۇ تەجرىبىدىكى مۇھىت بۇزغۇنچىلىقىنىڭ تەسىرىدە 190 مىڭ ئادەمنىڭ ئۆلىشىنى 1 مىليون 480 مىڭ ئادەمنىڭ شۇ بۇزغۇنچىلىقنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان.
خىتاق ھۆكىمىتى كۆپلىگەن ئاتوم تەجرىبىسى ئېلىپ بېرىش جەريانىدا شۇ ئەتراپتىكى ئائىلە رايونىغا ئۇختارتماي، ئۇلارنى ھەرخىل قوغدىنىش ۋە ئالدىنى ئېلىش تاكتىكلىرى بىلەن تەمىنلىمەي ئۇلارنىڭ كۆپلەپ ئۆلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى. بۇ تەجرىبىدە ئۆلگەنلەرنىڭ كۆپچىلىكى يەنىلا شۇ ئۇيغۇر مىللىتىدۇر. ئۇلار ئادەمنى ئاق چاشقاندەك تەجرىبە قىلىپ بۇ تىرىك ئادەملەرنى ئازراق بولسىمۇ نەزىرىگە ئېلىپ قويمىدى. سالامەتلىك تەكشۇرۇش ئەھۋالىغا قارىغاندا 60 يىللاردىن باشلاپ ئاتوم تەجرىبىسىنىڭ تەسىرىگە ئۇچۇراپ ئېغىز يېرىلىش، چوڭ مېڭە تەرەقى قىلمىغان بۇۋاقلار يەنە يامان خاراكتىرلىك لىنبا بەز ۋە ئاق قان كېسىلىگە گىرىپتار بولغان ئۇيغۇرلارنىڭ سانى تېخىمۇ كۆپەيدى. 70 يىللارغا كەلگەلدە بولسا ئەيدىش كېسىلى ئۈزلۈكسىز كۆپىيىپ 90 يىللارغا كەلگەندە ئۇيغۇرلارنىڭ ئەيدىس بۇلۇش نىسپىتى %30 دىن يۇقۇرى بولدى. مۇشۇ سەۋەپتىنمۇ ئەتراپىمىزدىكى ئۇيغۇرلار بولسا يەنىلا شۇ تەجرىبىنىڭ تەسىرى بىلەن ئۆپكە راكى بولمىسا كاناي راك بولۇپ بىر بىرلەپ يىقىلۋاتىدۇ. شەرقى تۇركىستان بولسا خىتايدا نامى بار بولغان ئۇزۇن ئۆمۈر چولپانلىرى ماكانىدۇر. ئاتا بوۋىلىرىمىز ئەنە شۇ كەڭ كەتكەن سەھرالاردا ئەركىن نەپەس ئېلىپ كەلگەن ئىدى. ئەتراپىدا ھېچقانداق سانائەت قۇرلۇش ئىزلىرى يوق ئىدى. ئەمدى بولغاندا نېمە ئۈچۈن بىر بىرلەپ راك كېسىلىگە گىرىپتار بولىدۇ.؟
بىر قېتىملىق ئاتوم تەجرىبىسى بىلەن خىتاي ئورنىدىن تۇردى، دۇنيادىكى كۈچلۈك دۆلەتلەر قاتارىدىن ئورۇن ئالدى. ئەمما بۇ مەۋەپلىك بىلەن نەچچە ئون مىڭلىغان ئۇيغۇر قېرىنداشلىرىمىز يېقىلدى. بىز ئۇزۇن مۇددەتلىك ئاتوم تەجرىبە سىنىقى ئارقىلىق راك كېسەللىكلىرى ئەۋج ئالغان ئاشۇ ئاپەت رايونلىرى نېمە ئۈچۈن بىرەر قېتىممۇ تىلغا ئېلىنمايدۇ؟ نېمە ئۈچۈن بىرەر ئادەممۇ ئوتتۇرغا چىقىپ بۇ ھەقىقەتكە قانائەتلىك جاۋاپ بەرمەيدۇ؟
ئۇيغۇرلار شۇنداق قىلىپ نېمىگە ئېرىشەلىدى؟ شۇ ئېغىر ئازاپ ئوقۇبەتتىن باشقا ھېچنېمىگە ئېرىشەلمىدى...
شەرقى تۈركىستاننىڭ كرورەن ئەتراپىدا خىتاي كومىنىستىك پارتىيىسى 1964 يىلدىن بۇيان مەخپى ھاردا 46 قېتىم ئاتوم تەجرىبە سىنىقى ئېلىپ باردى. بۇ مەزگىل ئىچىدە ئەتراپتىكى ئائىلە ئولتۇراق رايونى ئېخىر بولغان سالامەتلىك زىيانكەشلىكىگە ۋە مۇھىت بۇلغىنىشىغا ئۇچرىغانلىقىنى ھازارغا قەدەر يۇشۇرۇپ كەلدى.
خىتاي كومىنىستىك پارتىيىسىنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى مەخپى ئۇچۇرلارغا ئاساسلانغاندا 750 مىڭ ئادەم بۇ تەجرىبىدىن زەھەرلىنىپ ئۆلگەن. خىتايدا بۇرۇن 4 مىللىيون توننا كېلىدىغان يەنى سېۋەتتە ئېلىپ بارغان پارتىلىتىش كۈچىنىڭ 10 ھەسسىگە باراۋەر كېلىدىغان چوڭ كۈلەملىك ئاتوم تەجرىبىسى ئېلىپ بارغان بولۇپ بۇنىڭ تەسىرىنىڭ كۆلىمى تەخمىنەن شەرقى كيوتو دا ئېلىپ بارغان تەجرىبىنىڭ 136 ھەسسىسسىگە باراۋەر كېلىدۇ. بۇ تەجرىبىدىكى مۇھىت بۇزغۇنچىلىقىنىڭ تەسىرىدە 190 مىڭ ئادەمنىڭ ئۆلىشىنى 1 مىليون 480 مىڭ ئادەمنىڭ شۇ بۇزغۇنچىلىقنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان.
خىتاق ھۆكىمىتى كۆپلىگەن ئاتوم تەجرىبىسى ئېلىپ بېرىش جەريانىدا شۇ ئەتراپتىكى ئائىلە رايونىغا ئۇختارتماي، ئۇلارنى ھەرخىل قوغدىنىش ۋە ئالدىنى ئېلىش تاكتىكلىرى بىلەن تەمىنلىمەي ئۇلارنىڭ كۆپلەپ ئۆلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى. بۇ تەجرىبىدە ئۆلگەنلەرنىڭ كۆپچىلىكى يەنىلا شۇ ئۇيغۇر مىللىتىدۇر. ئۇلار ئادەمنى ئاق چاشقاندەك تەجرىبە قىلىپ بۇ تىرىك ئادەملەرنى ئازراق بولسىمۇ نەزىرىگە ئېلىپ قويمىدى. سالامەتلىك تەكشۇرۇش ئەھۋالىغا قارىغاندا 60 يىللاردىن باشلاپ ئاتوم تەجرىبىسىنىڭ تەسىرىگە ئۇچۇراپ ئېغىز يېرىلىش، چوڭ مېڭە تەرەقى قىلمىغان بۇۋاقلار يەنە يامان خاراكتىرلىك لىنبا بەز ۋە ئاق قان كېسىلىگە گىرىپتار بولغان ئۇيغۇرلارنىڭ سانى تېخىمۇ كۆپەيدى. 70 يىللارغا كەلگەلدە بولسا ئەيدىش كېسىلى ئۈزلۈكسىز كۆپىيىپ 90 يىللارغا كەلگەندە ئۇيغۇرلارنىڭ ئەيدىس بۇلۇش نىسپىتى %30 دىن يۇقۇرى بولدى. مۇشۇ سەۋەپتىنمۇ ئەتراپىمىزدىكى ئۇيغۇرلار بولسا يەنىلا شۇ تەجرىبىنىڭ تەسىرى بىلەن ئۆپكە راكى بولمىسا كاناي راك بولۇپ بىر بىرلەپ يىقىلۋاتىدۇ. شەرقى تۇركىستان بولسا خىتايدا نامى بار بولغان ئۇزۇن ئۆمۈر چولپانلىرى ماكانىدۇر. ئاتا بوۋىلىرىمىز ئەنە شۇ كەڭ كەتكەن سەھرالاردا ئەركىن نەپەس ئېلىپ كەلگەن ئىدى. ئەتراپىدا ھېچقانداق سانائەت قۇرلۇش ئىزلىرى يوق ئىدى. ئەمدى بولغاندا نېمە ئۈچۈن بىر بىرلەپ راك كېسىلىگە گىرىپتار بولىدۇ.؟
بىر قېتىملىق ئاتوم تەجرىبىسى بىلەن خىتاي ئورنىدىن تۇردى، دۇنيادىكى كۈچلۈك دۆلەتلەر قاتارىدىن ئورۇن ئالدى. ئەمما بۇ مەۋەپلىك بىلەن نەچچە ئون مىڭلىغان ئۇيغۇر قېرىنداشلىرىمىز يېقىلدى. بىز ئۇزۇن مۇددەتلىك ئاتوم تەجرىبە سىنىقى ئارقىلىق راك كېسەللىكلىرى ئەۋج ئالغان ئاشۇ ئاپەت رايونلىرى نېمە ئۈچۈن بىرەر قېتىممۇ تىلغا ئېلىنمايدۇ؟ نېمە ئۈچۈن بىرەر ئادەممۇ ئوتتۇرغا چىقىپ بۇ ھەقىقەتكە قانائەتلىك جاۋاپ بەرمەيدۇ؟
ئۇيغۇرلار شۇنداق قىلىپ نېمىگە ئېرىشەلىدى؟ شۇ ئېغىر ئازاپ ئوقۇبەتتىن باشقا ھېچنېمىگە ئېرىشەلمىدى...
Ingen kommentarer:
Legg inn en kommentar