fredag, november 27, 2009

Qurban Heytimizgha Mubarek Bolsun - قۇربان ھەيىت مۇبارەك بولسۇن

Qurban Heytimizgha mubarek bolsun !

DUQ namidin weten ichi we sirtidiki barliq wetendashlarning mubarek qurban heyitini qizghin tebrikleymiz!

Qurban Heyiti, Sherqiy Turkistan xelqining ming yildin buyan iptixar we soyunush bilen tebriklep kelgen diniy we milli bayrimi bolsimu, amma eziz millitimiz Xitay Komunist hakimiyitining mustemlikisige muptila bolghandin buyan, xatirjem heyit otkuzush erkinligidinmu merhum qilinip kelmekte.

Erkin dunya elliride yashawatqan mosulmanlar shatliq we bextiyarliq tuyghusi ichide mubarek Qurban heytini qutluqlap ten - tene qiliwatqan bügünki künde, kommunist Xitay hakimiyitining irqiy qirghinchiliqi we insan qelipidin chiqqan zulum siyasiti tüpeylidin közliri qanliq yashqa tolghan xelqimiz, dunya mosulmanlirining bayram shatliqigha ortaq bolushtin mehrum halda musibet ichide ahu – peryat chekmekte !

Mushu mubarek kün munasiwiti bilen, weten ichi we sirtidiki barliq Sherqiy Türkistanliq qerindashlirimizning Qurban heytini buruxtumluq we eghir musibet tuyghusi ichide qutluqlash bilen birge, Shao guan we Ürümqi qirghinchiliqi tüpeylidin hayatidin ayrilghan, shundaqla öz millitining hörlüki, erkinliki we shan-sheripi üchün janlirini qurban qilghan barliq shehitlirimizning ayile – tawabatliridin semiymi hal soraymiz we ulargha janabi allahtin sewir-taqet tileymiz!

qehriman shehitlirimiz nur ichide yatqay! janabi allah ushbu mubarek künde, Xitay zindanlirida jan talishiwatqan qerindashlirimizning azabini yenggil qilghay!

eziz yurtdashlar,

Shao guan we Ürümqide tökülgen Uyghur qenini texi qurughini yoq, wetendin her küni digüdek yürikimizni parchilaydighan shehit xewerliri kelip turmaqta, Xitay hakimiyiti teripidin, " 5 – iyol Ürümqi weqesining qalduqlirini tazilash " digen namda Qurban heytning harpisida bashlitilghan " 100 künlük qattiq " zerbe berish herikitidin buyan, sansizlighan bigunah qerindashlirimiz tutqun qilinip qarangghu zindanlargha mehkum qilindi, dowzaqtin periqlenmeydighan Xitay zindanliridin yükselgen ölüm peryatliri pütün Sherqiy türkistan ziminini lerzige salmaqta !

Xitay hakimiyitining öltürüsh we tutqun qilishni yetekchi idiye qilghan döwlet teror siyasiti tüpeylidin jan qayghusi ichide yashawatqan xelqimiz qandaqmu Dunya mosulmanlirining bügünki bayram shatliqigha ortaq bolalisun ?!

Kommunist Xitayning iqtisadi jehettiki talan – taraji tüpeylidin bir burda nangha zar bolup ach – yalingachliq ichide hayat kechüriwatqan xelqimiz qandaqmu erkin dunya mosulmanliridek qurbanliq qilip diniy mejburiyetlirini ada qilalisun ?!

Xitay hakimiyitining Uyghurlargha qaritilghan dinsizlashturush siyasiti taza ewjige chiqqan, diniy tuyghusi birazla küchlük uyghurlarning hemmisi "3 xil küch " digen qalpaq bilen eghir zerbige uchrawatqan, pütün diniy zatlirimiz qattiq besim we nazaret astigha elinghan, jamilirimiz Xitayning saqchi – eskerliri bilen qorshalghan bügünki künde, xelqimiz qandaqmu erkin dunya mosulmanliridek azadilik we xatirjemlik ichide heyt namizini qilalisun ?!

Bolupmu bu muqeddes bayram künide Xitayning ichki ölkiliride eghir xorluq we qulluq ichide mejburi ishlemchilikke seliniwatqan yüzminglighan bichare Uyghur qiz – yigitlirining wetinige, yurtigha, illiq ayilisige, mehriban ata – ana we uruq – tuqqan, dost – yarenlirige bolghan seghinish tuyghusi ichide azap chekiwatqanliqini köz aldimizgha keltürginimizde, yügikimiz cheksiz azaplinip, xelqimizge mushu külpetlerni salghan Xitay hakimiyitige bolghan ghezep – nepritimiz teximu ashidu !

Eger bizmu erkin dunyadikilerdek bexit – saadet we shat – xoramliq ichide heyt – bayrimimizni qutluqlaymiz deydikenmiz, u halda choqum xelqimizge keliwatqan pütün balayi – apet we külpetlerning bash menbiyi hisaplanghan Xitay hakimiyitining boyunturuqidin qurtulushimiz, insani heq – hoqoqlirimizni, milliy we diniy mewjutluqimizni, hörlük we erkinlikimizni qolgha keltürüsh we qoghdap qelish üchün her bir Sherqiy Turkistanliq ustige chushken milliy mejburyitini orunlishi kerek.

Qurban Heyiti munasiwiti bilen barliq wetendashlirimizni yene bir qetim ittipaqliqa, birlike we Milli Dawayimizgha jumlidin DUQ etrapigha uyushushqa chaqirimiz!

Axirida, pütün qerindashlirimizning Qurban heytini yene bir qetim mubarekleymiz !

Hormet bilen,

Dunya Uyghur Qurultiyi
2009-yili 11-ayning 26-küni

torsdag, november 19, 2009

Kirzs Dunyasida Uyghur Dawasi


KirzsDunyasida Uyghur Dawasi


Muhemmet Toxti


Amerika Prezidenti Barak Huseyin Obama’ning bu qetimqi Xitay ziyariti axirlashti. gerche bezi kishilik hoquq teshkilatliri Barak Obama’ning ziyariti harpisida Tibet, Uyghur we Falungong mesililiri boyiche Xitay hokumitige besim ishlitish heqqide towen besimliq kampaniye yurutken bolsimu likin bu qetimqi ziyarette Xitaydiki kishilik hoquq mesilisi Barak Obama’ning ziyaret kun tertiwige resmi shekilde kirelmidi. Xitay Prezidenti Hu Jintao bilen Beijingda otkuzulgen birleshme axbarat yeghinida Barak Obama Xitay hokumitini Dalay Lama wekilliri bilen Tibet mesilisi ustidiki kilishelmeslikni bir terep qelish uchun sohbetke undigen bolsimu bu mesile Ziyaretning kuntertiwide yoq idi. Peqet Muxpirlar aldida Hu Jintao’ning semige bu mesile selinghan boldi. Elwette buTibetlikler uchun xoshallinarliq bir xewer.Amerika Prezidinti’ning bu qetimqi Xitay ziyaritidiki meydani eslide bu yil beshida Amerika tashqiy ishlar Ministiri Hillary Clinton’ning Beijing ziyaritide tutqan pozitsiyesi bilen paralliqqa ige bolup Hillary’mu eyni waqittiki ziyarit jeryanida Kishilik Hoquq mesilisi heqqide Xitay’gha yol qoyup ikki tereplimilik hemkarliqni, bolupmu dunya miqyasidiki iqtisadiy kirizni hel qelishni tallighan we shuning bilen kishilik hoquq mesilisi soda munasiwetlirining qurbani bolghan idi. Amerika Xitay munasiwetliridiki bu ozgurushlerni yeqindin kuzetkenler uchun Barak Obama hokumitining kishilik hoquqqa tutqan meydani hich bir shekilde heyran qalarliq yengiliq emes. Chunki nowettiki weziyette Amerika’ning bu mesilini otturigha qoyghudek qolida kuchluk bir siyasi kozurimu yoq. Sewepler towendikidek:
A: Dunya Miqyasidiki Iqtisadiy Kirizning axirlishishidiki eng kuchluk halqa Xitayning qolida bolup Xitayning hemkarliqi bolmay turup Amerika’ning hazirqi iqtisadiy bohrandin chiqishi mumkin emes. Tarixining eng yuquri tashqiy qerzi (13 Trilyon Dollar, 10.5%lik ishsizlik nisbiti, weyran bolghan bankachiliq, sigortachilik sahasi, iqtisattiki turghunluq qatarliqlardin bashqa Xitay qolidiki Amerika xezinisige ait 2 trilyon dollarliq dewlet zayumi Amerika’nining iqtisadiy maniwira qabiliyitini rehin alghan weziyette. Yene bir tereptin Amerika iqtisadini janlandurushqa zorur bolghan meblegh, Iraq we Afghanistan’diki urush chiqmi, yene kelip Pakistan bilen bolghusi Talibanlarni passiplashturush eskiri herkitige kirek bolidighan barliq Kapital Washington’din emes Belki Beijing’din kiliwatidu. Beijing Amerika’ning iqtisadiy jan tomuri bolup qaldi.
B: Amerika’ning beshini aghritiwatqan Shimaliy Koriye Yadro qoralliri ixtilapning achquchi Washington’de emes belki Beijing’da. Beijing’siz Washington’ning Shimaliy Koriye mesilisini hel qelish ihtimali nahayti towen. Shimaliy Koriye Yadro qoralliri toqunushi hel qelinmay turup Amerika’ning, Alaska, Haway qatarliq shitatliri, Koriye yerim arili, Yaponiye we hetta Teywendiki stiratigiyelik menpeeti we dewlet bixeterliki kapaletke ige bolmaydu. Uning bilen qalmastin Koriye arqiliq Yadro qorallirining dunyaning bashqa xeterlik rayonlirigha we tehlikilik terror teshkilatlirighiche tarqilishining aldini elishmu Xitaysiz mumkin bolmaydu. Shunglashqa Koriyediki yadro qorallirini bir terep qelish Amerika uchun hayatiy derijide mohim.
C: Dunya miqyasidiki hawa issinmisi we uning kelgusige kelturidighan balayi apetliri emdilikte ret qilghili bolmaydighan bir noqtigha keldi. Amerika we Xitayning inirgiye serpiyati dunya inirgiye istimalining eng az 46% ni igelleydu. Yer shari miqyasidiki Korbon 4 oksit (CO2) miqtarini azaltmay turup hawa rayi issinmisining aldini elish mumkin emes. Shundaqken bu xelqara palaketning aldini alidighan ikki mohim dewlet Amerika we Xitay bolup, bu mesilide ikki dewlet arisidiki oz ara hemkarliq munasiwiti bu herketning xelqaraliq tesirge ige bolishida halqiliq rol oynaydu. Shunglashqa bu achquchluq mesilining hel qelinishida Amerika yenila Xitaygha muhtaj weziyette turiwatidu.
D: Iran we Yadro qorallirining tarqilishini cheklesh heqqidiki Amerika’ning uzun muddetlik bixeterlik siyasiti yene Xitaygha berip taqlidu. Iran’ning yadro qoralliri ishlep chiqirishi Amerika uchun stiratigiyelik ehmiyetke ige bolghan Israil’ning bixeterlikige biwaste tehdit peyda qilipla qalmastin belki Amerika teripidin axirqi 60 yilda ottura sherqte qurulghan siyasi, diplomatiyelik we stiratigiyelik tengpungluqliriningmu weyran bolishigha taqilidu. Amirika bu mesilide BDT bixeterlik kengesh ezaliridin Rosiye bilen Xitayning ishbirlikige muhtaj. Bolupmu Xitayning Iran ustidiki nopuzi yeqindin buyan bu dewletke salghan inirgiye mebleghliri sewebidin xelila ustun halette. Uning ustige Xitay’ning Iran’gha yadro qorallirini tereqqi qildurushi uchun zorur bolghan yuquri sewiyediki eskiriy texnikini teminlep berishi ihtimalliqi Amerika’ni eng kop urkutken mesilining beshida kilidu. Shunglashqa Amerika Iran yadro qoralliri mesilide hich bir ishni ihtimalgha tashlap qoyush ustunlikige ige emes.
Yuqarqi 4 sewep Amerika Xitay otturisidiki munasiwetning kelgusi tereqqiyat yonulushini belguleydighan halqiliq xelqaraliq mesililer bolup, bu mesililerning hemmiside Amerika Xitaygha muhtaj weziyette turmaqta. Burun Amerika Tashqiy Ishlar Ministirining ziyaretke kelishini qolgha kelturush uchun Xitay xuddi Rabiye Xanim’ning qoyup berilish weqeside bolghandek Xitayda "chong beliq" dep qaralghan dangliq siyasi mehbuslarni qoyup birishke mejbur bolatti. Bu Xitay uchun bir turluk ajizliq hisaplinatti. Hazir bolsa Amerika Prezidenti Beijing’gha hich bir aldinqi shertsiz keliwatidu. Uning ustilik Xitayning yardimige muhtaj bolghan halette. Mana bu Xitay Amerika arisidiki nowettiki munasiwetni chushendurup beridighan eng yaxshi grafik. Bu grafikte Xitay yuksiliwatqan kuch, Amerika bola ajizlawatqan kuch. Kimning gepinin kimge bekrek otidighanliqi korsitidighan buningdin bek tiragidiyelik bir siyasi grafik bolmisa kirek.Yeghip eytqanda Amirika’ning Xitaygha beridighan kop bir nimisi yoq. likin Xitaydin alidighanliri nahayti kop. Yeni bergenning qoli alghandin ustun bolghandek Xitayning qoli hazir Amerika’din ustun turiwatidu.Shu seweptin Amerika'ning Xitaygha kishilik hoquq mesiliside besim qelishi quruq geptin bashqigha yarimaydu. Amerika’ning tekrar burunqi halitige qaytip kelishi, Amerika’ning xelqara sehnidiki eghirliqining artishi del yuqarqi mesililerning hel qelinishigha baghliq. Bu mesililer Xitaysiz hel bolmaydu.Uyghur dawasi bundaq sharayitta ammiwi diplomatiye’ge (public diplomacy) teximu kop waqit chiqirishi, Amerika bashliq gherp dunyasida Uyghur mesilisi boyiche ammiwi aydinglitish herkitige ehmiyet berishi, yene bir tereptin paydilinishqa tigishlik barliq tashqiy kuchler bilen zich hemkarliqta bolup bu dawaning janliqliqini qoghdap qelish uchun kuch chiqirishi mohim ehmiyetke ige. Uyghur dawasi mumkin bar “chechilghaq ( irretational)” , “Xapighan (stressed)” we “toqunush ulghaytidighan ( confrontational) soz we herkketin ozini uzaq tutup mumkin bar teximu emiliy, semimiy we insanchil bir dawa tusige qedem qoyushi mohim. Xitayning wehshiyliki uchun nime disek teswirleshke ajizliq qilimiz. Likin public diplomacy’ningmu ozining yoli we usuli bar. Xuddi Dalay Lama ozining gheziwini, nepritini qanchilik basalighan bolsa we ikki gepning beride Xitay’gha motidil bir pozitsiye tutup tashqiy dunyaning teqdirini qolgha keltureligen bolsa Uyghurlarmu sinap korse yamani yoq. Qan qanda yuyulmaydu. Qanxorluqni we qanxorluq namini Xitaygha otkuzup berip, hich bolmisa public diplomacy uchunmu bolsa motidil bayanlar bilen toqunushni hel qilishni telep qilghuchi terep bolup korunushimiz milli menpeetimizge uyghun kilidu. Buning teslimiyetchilik bilen hich alaqisi yoq.Uningdin bashqa hazirghiche tashqiy dunyada qolgha kelturulgen diplomatik munasiwetlerni yenimu ilgirlitishke urunush, bir xata bayan we namuwapiq bir bayanat bilen putun dawaning ishenjiliklikini yoqqa chiqiriwitishtek nahayti erzan xataliqlardin saqlinish bolsa hergiz untushqa bolmaydighan mohim nesihetur.

tirsdag, november 10, 2009

Bizmu Hör dep külgeymiz

Allah bizge medetkar

Biz insanlar ezeldin ademning ewladimiz ,
Enbiya hem ewliya bizlerning ejdadimiz .
Bizning islam dinimiz shularning tutqan yuli ,
Muqeddes quranmu hem shulardin mirasimiz .

Islam deymiz dinimiz sheritlirini bilmeymiz ,
Quran deymiz kitabim yaki uqup körmeymiz .
Insap iman bizlerdin kettimikin kötürlüp ,
Bir qérindash, bir millet, bir mesjidke sighmaymiz .

Ita'et we birlikni asas qilghan dinimiz ,
Insangha qul bolushni haram qilghan rebbimiz.
Höryashash, eziz yashash bizge birilgen nimet,
Shu nimetke érishish yollirini bilmeymiz .

Birlik deymiz hemmemiz ya birlikni bilmeymiz ,
Ejdadimiz izini yaki bésip mangmaymiz .
Biri chiqsa bash bolup ita'etqu bizde yoq ,
Aldida he.. dep quyup arqisidin tillaymiz .

Shu seweptin qul kebi ütmektedur halimiz ,
Yarimighach allah qa qilghan du'a nalimiz .
Niyetler durus bulup ibadet xalis bolsa ,
Allah bizge medetkar özgiridu halimiz .

Biz insanlar dunyagha barawer yaralghanmiz ,
Barawer yashashqimu biz hemmidin muhtajmiz .
Shuning üchün uyghurum bu gheplettin oyghunung,
Shu qulluqtin qutulup bizmu hör... dep külgeymiz .


manbe:wetinim tori

mandag, november 09, 2009

12-noyabir Jumhuriyet Künini Xatirilesh Toghrisida


Essalam hörmetlik qérindashlar:12- nuyabir tariximizdiki ikki qetimliq sherqiy türkistan jumhuriyiti qurulghan xatire küni bolup, bu künni alahide ötküzüsh üchün köpchilikke töwendikilerni uxturimiz: Bu qétim komitétning orunlashturishida chong tiptiki yighilish élip bérilmaydu. Emma herqaysi rayon, mehellilerdiki jamaetning bu künni töwendiki shekilde alahide xatirlishini tewsiye qilimiz:
1. Aililiklerning 12-noyabir etigen saet 8:00 din 18:00 giche ishik aldighan ay-yultuzluq kök bayraq chiqirishi (imkaniyet barlar Norwégiye bayriqini birge chiqarsimu bolidu),aile boyiche bayramliq kiyim kiyip (yaki öyingizni bayramliq yasap) perzentlerge bu künning alahide xatirleshke tégishlik kün ikenligini bildürüsh.
2. Qérindashlarning xizmet orunlirida we yaki mekteplerde xizmetdashlirigha we sawaqdashlirigha bu künning özimizning dölet bayrimi ikenlikini xer-xil usullar bilen bildürüsh.( mesilen: tört yaki tatliq türümlerdin, pirenik-shakilatlardin élip, bashqilargha bu künning xatirleshke tégishlik künimiz ikenligini bildürish).
3.Bu küni xizmet yaki öginishtin yan'ghanda, yéqin etraptiki qérindashlarning aililikler boyiche bir yerge jem bolup, bu künni birlikte tebriklep, xetme qur'an qilish we yaki bashqa ijabi shekildiki pa'aliyetlirini orunlashturush.

Qérindashlarning yuqarqi shekilde yaki yaxshi dep qaralghan paaliyetler arqiliq 12-noyabir jumhuriyet xatire künini köngüllük ötküzishini ümüd qilimiz.

Norwégiye Uyghur Komitéti
2009-yili 9-noyabir

Sherqiy Turkistan Tarixi Filim